تدوین نموداری کفایة الاصول (کتاب)

تدوین نموداری کفایة الاصول (کتاب)

اطلاعات کتاب
عنوان	تدوین نموداری کفایه الاصول
نام‌های دیگر	؛ تبیین مبانی اصولی امام‌خمینی
نویسنده	مسلم قلی‌پور گیلانی
موضوع	اصول فقه، کفایه الاصول
سبک	نموداری، تطبیقی
زبان	فارسی
تعداد جلد	۲
تعداد صفحات	۱۰۶۰ (جلد اول: ۶۵۲، جلد دوم: ۴۰۸)
اطلاعات نشر
قطع	وزیری
نسخه‌الکترونیکی	ندارد
ناشر	جلد اول: پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، جلد دوم: مؤسسه چاپ و نشر عروج
تاریخ نشر	جلد اول: ۱۳۹۱، جلد دوم: ۱۳۸۶
نوبت چاپ	۱۵ (تجدید چاپ هر دو جلد تا ۱۴۰۴ش)
شمارگان	۵۰۰۰ (جلد اول: ۲۰۰۰، جلد دوم: ۳۰۰۰)
نوع رسانه	چاپی

تدوین نموداری کفایه الأصول؛ تبیین مبانی اصولی امام‌خمینی، مجموعه‌ای مشتمل بر دسته‌بندی مباحث کتاب کفایة الاصول است که مبانی اصولی امام‌خمینی و آرای ابتکاری ایشان را در ضمن هر موضوع ارائه کرده است. این کتاب به زبان فارسی توسط مسلم قلی‌پور گیلانی به رشته تحریر در آمده است.

اهمیت کتاب

کتاب کفایه الاصول نوشته آخوند خراسانی، مهم‌ترین متن اصولی مورد تدریس در حوزه‌های علمیه است و ترتیب مباحث آن محور مباحث درس‌های خارج اصول می‌باشد. کتاب تدوین نموداری کفایۀ ‌الأصول، تبیین مبانی اصولی امام‌خمینی، تلاش کرده است علاوه بر دسته‌بندی مطالب کتاب کفایه الأصول، نظرات خاص اصولی امام‌خمینی در هر موضوع را نیز به متن بیفزاید.

نویسنده

مسلم قلی‌پور گیلانی در شهریور ۱۳۴۳ در شهرستان رودسر استان گیلان به دنیا آمد. او که دارای مدرک دیپلم تجربی بود تحصیل علوم دینی را در قم آغاز کرد. هم‌زمان با تحصیل دروس حوزوی در رشته حقوق نیز دوره کارشناسی را پشت سر گذاشت. او در تحصیلات حوزوی دارای مدرک سطح چهار حوزه علمیه بود.

وی در دوره تحصیل از محضر علمایی مانند عباس محفوظی، محمدتقی ستوده، یحیی انصاری، محمد فاضل لنکرانی، حسین وحید خراسانی و عبدالله جوادی آملی بهره‌مند شد. تدریس دروس مختلف حوزوی و تألیف کتاب‌های علمی از جمله کارهای علمی او بود. وی در حادثه منا در سال ۱۳۹۴ش در سن ۵۱سالگی از دنیا رفت.

ساختار

کتاب در دو جلد، دسته‌بندی مباحث کتاب کفایه الاصول به صورت روشمند است که در هر بحث دیدگاه امام‌خمینی را نیز با استفاده از کتاب‌های اصولی ایشان اضافه کرده است. نویسنده در مقدمه به این نکته اشاره کرده که مطالب کتاب، بیش از نود و پنج درصد مطالب کتاب کفایه الأصول را پوشش می‌دهد.

گزارش محتوا

کتاب تدوین نموداری کفایه الأصول، تبیین مبانی اصولی امام‌خمینی در دو جلد منتشر شده است.

مقدمه

نویسنده در مقدمه کتاب به بررسی تاریخچه علم اصول پرداخته و دوره‌های مختلف آن را از ابتدای تأسیس این علم تا دوران معاصر مورد بحث اجمالی قرار داده است. وی ضمن برشمردن دوره‌های هفت‌گانه برای تحول «علم اصول»، به برخی از آرای ابتکاری امام‌خمینی نیز اشاره کرده است. او برخی از آرای امام‌خمینی را این‌گونه بر‌می‌شمارد: نظریه خطابات قانونیه، عدم تقیید احکام شرعی به قدرت مکلف، انحصار مراتب و مرحله‌های حکم شرعی به مرتبه انشاء و فعلیت، عدم وجوب عبادت مستحب نذری، اشکال در تقسیم امر به واقعی و ثانوی اضطراری و ظاهری، استعمال مجازی نیز استعمال در ما وضع له است، و ... .

جلد اول کتاب

جلد اول کتاب پس از مقدمۀ نویسنده از یک بخش با عنوان «امور سیزده‌گانه مقدماتی» و پنج «مقصد» تشکیل شده است.

«امور سیزده‌گانه مقدماتی» شامل این مباحث است: موضوع علم، وضع، نیاز مجاز به وضع، انواع اطلاق لفظ، ذات معنا موضوع‌له لفظ است، وضع مرکبات، علائم حقیقت و مجاز، حالات پنج‌گانه لفظ، حقیقت شرعیه، صحیح و اعم، اشتراک لفظی، استعمال لفظ در بیش از یک معنا، مشتق.

• در «مقصد اول» به بحث اوامر می‌پردازد که به ترتیب حاوی این عناوین است: ماده امر، صیغه امر، اجزاء، مقدمه واجب، بحث ضد، نادرستی صدور امر از آمر عالم به فقدان شرط، متعلق اوامر و نواهی، نسخ وجوب، حقیقت واجب تخییری، حقیقت وجوب کفایی، واجب موسّع و مضیّق، دلالت امر به امر، امر بعد از امر.
• مقصد دوم به بحث نواهی اختصاص دارد که به ترتیب حاوی این عناوین است: ماده نهی و صیغه آن، اجتماع امر و نهی، نهی از شی و اقتضای فساد.
• در مقصد سوم به موضوع مفاهیم پرداخته شده و در آن، این عناوین را می‌خوانیم: مفهوم شرط، مفهوم وصف، مفهوم غایت، مفهوم استثناء، مفهوم لقب.
• در مقصد چهارم به مبحث عام و خاصّ پرداخته شده و در آن با این عناوین آشنا می‌شویم: ‌تعریف و اقسام عام، وضع الفاظ عموم، الفاظ عموم، حجیّت عام مخصِّص در افراد باقیمانده، سرایت اجمال مخصِّص به عام، تمسک به عام قبل از فحص از مخصِّص، محدوده شمول خطاب شفاهی، ثمره تعمیم خطاب شفاهی، تعقّب عام به ضمیری که به بعضی از افراد عام برمی‌گردد، تخصیص عام به مفهوم مخالف، استثنای عقیب جمل متعاطفه، تخصیص عام قرآن با خبر واحد معتبر و تعارض عام و خاص.
• در مقصد پنجم به موضوع مطلق و مقید پرداخته می‌شود و در آن این عناوین را می‌خوانیم:‌تعریف مطلق، الفاظ مطلق، مقدمات حکمت، حمل مطلق بر مقید و مجمل و مبیِّن.

جلد دوم کتاب

جلد دوم کتاب مشتمل بر چهار بخش است: مقصدهای ششم تا هشتم، خاتمه.

• مقصد ششم به بحث امارات معتبر شرعی یا عقلی می‌پردازد و حاوی این عنوان‌ها است: احکام و اقسام قطع، امارات ظنیه شامل: حجیت ظواهر، حجیت قول لغوی، اجماع منقول، شهرت فتوایی، حجیت خبر واحد.
• مقصد هفتم با موضوع اصول عملیه به ترتیب حاوی این عنوان‌ها است: اصل برائت، اصالة التخییر، اصالة الاحتیاط، اصل استصحاب.
• مقصد هشتم به بحث تعارض ادله و امارات پرداخته شده و در آن این عناوین را می‌خوانیم: تعریف تعارض، مقتضای اصل اولی، مقتضای اصل ثانوی شرعی در خبرین متعارضین، اکتفا و عدم اکتفا به مرجحات منصوصه، اختصاص اخبار علاجیه به تعارض مستقر، مرجحات نوعیه دلالیه (تشخیص اظهر از ظاهر)، انقلاب نسبت، رجوع سایر مرجحات به صدور، مرجحات خارجیه (منصوصه).
• خاتمه به موضوع اجتهاد و تقلید پرداخته است و این بحث‌ها را شامل می‌شود: تعریف اجتهاد، اجتهاد مطلق و متجزی، شرایط و مقدمات اجتهاد، تخطئه و تصویب، تبدل رأی مجتهد، تقلید و دلایل جواز آن، تقلید اعلم، تقلید از مجتهد میت.
• فهرست مطالب جلد اول در ابتدا و قبل از مقدمه نویسنده آمده است و در جلد دوم، انتهای کتاب مشتمل بر فهرست مطالب است.

وضعیت نشر

هر یک از مجلدات این کتاب ناشران متفاوتی دارد؛ اگر چه هر دو ناشر وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی هستند. پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی در سال ۱۳۹۱ جلد اول این کتاب را در ۶۵۲ صفحه با قطع وزیری و جلد گالینگور و در ۲۰۰۰ نسخه منتشر کرد.

جلد دوم کتاب در سال ۱۳۸۶ش توسط مؤسسه چاپ و نشر عروج در ۴۰۸ صفحه در قطع وزیری و جلد گالینگور، در ۳۰۰۰ نسخه به چاپ رسید. بر اساس اطلاعات در دسترس، هر دو جلد تا سال ۱۴۰۴ش، پانزده بار تجدید چاپ شده است.

کاستی کتاب

کتاب تدوین نموداری کفایه الأصول همراه با آرای اصولی امام خمینی، با وجود ارزشمندی در ارائه مطالب کفایه به صورت نموداری و تطبیق با آرای امام‌خمینی، به دلیل ابهام در تقسیم جلدها و ترتیب چاپ‌ها، و نیز شباهت اسمی با کتابی به همین نام (بدون پرداختن به آرای امام‌خمینی)، موجب سردرگمی مخاطب شده است. بر اساس اطلاعات ثبت‌شده، جلد دوم دست‌کم پنج سال زودتر از جلد اول کتاب منتشر شده است. اطلاعات کتابشناسی دقیق و فهرست دو جلد در دسترس نیست. همچنین نسخه دیجیتال قانونی از کتاب موجود نیست و مطالعه آن محدود به نسخه چاپی یا کتابخانه‌ها است.