رأفت
رأفت، به معنای نرم دلی و مهربانی و کمال رحمت است و در مورد خداوند به معنای احسان و عنایت خاص به بندگان مؤمن میباشد و از صفات نفسانی و از لوازم فطرت مخموره میباشد.
اهمیت و جایگاه رأفت
رأفت در اصطلاح دینی و اخلاقی به معنای نرم دلی و مهربانی و یکی از فضایل نفسانی است که در درباره خداوند به معنای احسان به بندگان و درباره انسانها به معنای نرم و دل نازک بودن است.[۱] در فرهنگ دینی و معارف اسلامی و آنچه از سیره رسول اکرم(ص) و ائمه(ع) و بزرگان دینی و مفسران دینی استنباط میشود، رأفت دارای جایگاه خاص و ابعاد گوناگون است که شامل دستگیری از مؤمنان، گذشت و احسان به بندگان مؤمن و تلاش برای تحقق سعادت جمعی و فردی میباشد. در این زمینه علمای اخلاق در آثار خویش به بحث رأفت و حقیقت آن پرداخته و آثار فراوانی بر آن مترتب ساختهاند.[۲]
امامخمینی نیز در آثار خویش به بحث رأفت، جایگاه، حقیقت و آثار آن پرداخته و رأفت را از لوازم فطرت میداند.[۳]
تفاوت رأفت با رحمت
علمای اخلاق در بیان تفاوت میان رأفت با رحمت اقوال متعددی دارند؛ برخی معتقدند رقت قلب در رأفت بیشتر از رقت قلب در رحمت است و برخی دیگر معتقدند رأفت مختص به اشخاص مبتلا و بیچاره است ولی رحمت در اعم از آن استعمال میشود. همچنین معتقدند رأفت در خداوند به معنای احسان و عنایت خاص به بندگان مؤمن است اما گستره رحمت الهی وسیعتر است؛ یعنی هم شامل رحمت رحمانیه و هم رحمت رحیمیه میشود.[۴]
امامخمینی نیز با توجه به اقوال علمای اخلاق در این زمینه در بیان تفاوت رأفت و رحمت، معتقد است، رأفت کمال رحمت است و دقیقتر از رحمت است. هرچند این دو متقارب المعنی هستند امّا رحمت، حال قلب معنوی و رأفت حال قلب جسمانی است؛ زیرا که برای روح که عقل است مظاهر و منازلی است، البته اینکه برخی میگویند رأفت حال قلب جسمانی است، از لحاظ ظاهر مناسب نیست؛ زیرا که رحمت و رأفت از امور معنوی غیرجسمانی و لازمه ادراک یا متقوم به ادراک هستند که از افق جسم و جسمانیت بعید و منزه میباشند لکن شاید مقصود آن است که رأفت به افق جسمانیت نزدیکتر از رحمت میباشد؛ پس رحمت از صفات نفس است در وجه غیبی ملکوتی و رأفت از صفات نفس است در وجه ظاهره آن، بنابراین حقیقت رحمت و رأفت به حسب وجود و درجات نزول و صعود مختلف الحکم و اثر میباشند. امامخمینی برخی تأویلات اهل معرفت دربارۀ رأفت را نمیپذیرد و آن را مخالف با عقل و برهان میداند.[۵]
تأثیر رأفت
امامخمینی در بیان تأثیر رأفت معتقد است که رأفت از جلوههای جمالی الهی برای حفظ نوع موجودات و بشر است. این جلوه، از رحمت رحمانیه الهی است که نظام عالم وجود بر پایه آن نهاده شده است. اگر رأفت و رحمت در حیوان و انسان نبود، رشته حیات فردی و اجتماعی گسیخته میشد، بلکه تعلیم انبیاء الهی و نزول وحی الهی همه رحمت و رأفت حقتعالی برای بیشتر میباشد.
امامخمینی با استناد به آیات الهی نظیر «ولکم فی القصاص حیوة یا أولی الالباب»[۶] معتقد است تمام حدود و تعزیرات و قصاص، رحمت و رأفتی است که به صورت غضب و انتقام جلوه نمود است. همچنین امامخمینی با استناد به آیه «لقد جاءکم رسول من انفسکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمؤمنین رئوف رحیم»[۷] معتقد است هیچ چیز مثل رحمت و رأفت نمیتوان طرح دوستی و مودت با مردم را داشت و دل آنها را بدست آورد و آنها را از طغیان و سرکشی باز داشت، از این رو انبیاء الهی رحمت حقتعالی میباشند. در شدت شفقت و رأفت پیامبر اسلام(ص) بر همه انسانها همین آیه «لعلک باخع نفسک الّا یکونوا مومنین»[۸] کفایت میکند. تأسف به حال کفار برای هدایت، اوج رأفت پیامبر اسلام بود.[۹]
فطری بودن رأفت
امامخمینی رأفت را از لوازم فطرت مخموره و از جنود و لشکر عقل میداند و معتقد است حتی ظالم، به زیر دستان و افتادگان رئوف و رأفت دارد، بلکه رحمت بر هر صاحب حیاتی و رأفت بر هر موجودی در انسان به ودیعه نهاده شده است و این امر وجدانی و نیازی به برهان ندارد. امامخمینی با استناد به آیه «الرحمن، علم القرآن، خلق الانسان»[۱۰] با نسبت دادن خلق انسان به اسم رحمان، معتقد است که از این انسان ظالم و قسیالقلب نیز از ظلم و قساوت فطرتاً متتفر و از رحمت و رأفت ذاتاً خوشش میآید.[۱۱]
پانویس
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص۱۱۳؛ طباطبائی، المیزان، ج۱، ص۳۲۵؛ عبدالمطلب جایگاه رأفت، ص۱۶۶.
- ↑ مطهری، سیری در سیره نبوی، ص۱۳۸؛ طباطبانی، المیزان، ج۱، ص۳۰ و ۳۲۵؛ مکارم شیرازی، آیین رحمت، ص۴۵، عبد المطلب، جایگاه رأفت، ص۱۶۳؛ کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۱.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۰۶؛ تفسیر سوره حمد، ص۲۱۹-۲۲۱؛ صحیفه امام، ج۹، ص۳۸۶، مصباح الهدایه، ص۳۶؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۶.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص۱۱۳؛ طباطبائی المیزان، ج۱، ص۳۲۵؛ عبدالمطلب، جایگاه رأفت، ص۱۶۷.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۹۹-۲۳۲.
- ↑ بقره: ۱۷۹.
- ↑ توبه: ۱۲۸.
- ↑ شعراء: ۳.
- ↑ امامخمینی، تفسیر سوره حمد، ص۲۱۹-۲۲۱؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۳۲-۲۳۵.
- ↑ رحمان: ۱-۳.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۴۰-۲۴۱.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، کتاب فروشی جاراللهی، ۱۳۷۹ق.
- عبدالمطلب، عبدالله، جایگاه رافت در فرهنگ اسلامی و آثار آن در زندگی فردی و اجتماعی، فصلنامه سراج منیر، ۱۴۰۳ش.
- مطهری، مرتضی، سیری در سیره نبوی، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۹۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، آیین رحمت، قم، مدرسه الامام علیبنابیطالب، ۱۳۸۵ش.
نویسنده: باقر صاحبی