قنوت
قنوت، به معنای ایستادن و توجه به حقتعالی و گفتگو و راز و نیاز با خداوند همراه با خضوع و خشوع و اظهار بندگی و درک هویت فقری است.
اهمیت و جایگاه قنوت
قنوت در اصطلاح دینی و عرفانی به معنای ایستادن و توجه به حقتعالی همراه با خضوع و تضرع است.[۱] اهل معرفت با توجه به روایات در زمینه قنوت در نماز به بحث حقیقت، جایگاه و آثار آن در عبادات پرداختهاند.[۲]
امامخمینی، نیز در آثار خویش با توجه به روایاتی در زمینه قنوت در نماز، به بحث حقیقت قنوت، دعا در قنوت و آداب آن، پرداخته است.[۳]
حقیقت قنوت
اهل معرفت معتقدند گفتگو و راز و نیاز با خداوند متعال در نماز، از قله و نقطه اوجی برخوردار است که همان قنوت میباشد. تأکید شریعت درباره قنوت به حدّی است که اگر نمازگزار قنوت را فراموش کرد و پیش از آنکه به سجده رود یادش آمد، مستحب است بایستد و آن را بخواند، علت چنین تأکیدی بر قنوت در نماز به خاطر هویت فقری و اظهار بندگی و خضوع بنده در قنوت برای خداوند متعال است. در روایات نیز آمده که هنگام قنوت و دعا و طلب و تضرع، با باز کردن دستان و بالا بردن آن، طلب عبودیت و بندگی به نمایش گذاشته میشود. برخی علمای اسلامی در آثار خویش بابی را درباره قنوت و طولانی بودن دعا در قنوت دارند.[۴]
امامخمینی حقیقت قنوت را دست شستن و بریدن از غیرحقتعالی و روی آوردن تام به عزّ ربوبیت و درخواست از غنی مطلق با دست تهی میداند. امامخمینی، مقام «قنوت» را چون مقام «سجود» میداند که یک نوع توجه، اقبال و ذل عبودیت و تذکر در آن وجود دارد هرچند قنوت مقام متوسطین و سجده مقام کملین است. همچنین سجود مقام فنای عبد و ترک غیر و غیریت است اما «قنوت» مقام انقطاع به حق و ترک اعتماد به غیر است که روح مقام توکل است. به اعتقاد امامخمینی، از آنجا که قیام در نماز، مقام توحید افعالی است و این توحید در رکعت دوم تمکین میشود، در قنوت اظهار نتیجه این گونه توحید است که کشکول گدایی را پیش حق بردن و از خلق منقطع شدن است. به باور امامخمینی، قنوت در نماز یکی از مستحبات تاکیده است که ترک آن شایسته نیست.[۵]
دعا در قنوت
دعا و مناجات در قنوت نماز آثار فراوانی دارد، از جمله آن نورانی شدن دل و جان سالک نمازگزار است.[۶] همچنین نیاش و دعا با خداوند در دل قنوت، ماهیت فقری و هویت تعلقی انسان به خداوند متعال را نمایان میسازد.[۷] امامخمینی، با بیان اینکه حقیقت قنوت متقوم به بلند کردن دستان در محاذات صورت و باز کردن باطن کف دستان به طرف آسمان میباشد، معتقد است افضل و بهترین دعا در قنوت «دعای فَرَج» است؛ زیرا مشتمل بر «تهلیل»، تسبیح و تحمید است که روح توحید در آن موج میزند و نیز مشتمل بر اسماء بزرگ الهی از قبیل الله «الحلیم»، «الکریم»، «العلی»، «العظیم» و«الرب» است و همچنین مشتمل بر ذکر رکوع و سجود و مشتمل با اسما ذات، صفات و افعال و مراتب تجلیات الهی میباشد. امامخمینی، معتقد است از جمله دعاهای شریف که فضیلت بسیار دارد و با حال قنوت و انقطاع به حقتعالی تناسب تامی دارد دعای «یا من اَظهَر الجمیل» است که از گنجهای عرش الهی است و همچنین دعای دیگری که خوب است در قنوت خوانده شود، دعای «الهی هب لی کمال الانقطاع الیک» است.[۸]
احکام فقهی
قنوت در اصطلاح فقهی آن است که نمازگزار پیش از رکوع رکعت دوم نماز، بعد از فراغ از قرائت، ذکر الهی بگوید.[۹] قنوت در نمازهای واجب مستحب است و در نمازهایی که باید بلند خوانده شود، مستحب مؤکّد است، بلکه احتیاط (مستحب) آن است که قنوت در این گونه نمازها ترک نشود.[۱۰] اگر بخواهد قنوت بخواند به احتیاط واجب باید دستها را بلند کند و مستحب است دستها را تامقابل صورت بلند نماید و کف دستها را رو به آسمان قرار دهد.[۱۱]
در قنوت هر ذکری بگوید، اگر چه یک سُبحَانَ الله باشد، کافی است و بهتر است بگوید: لاَ اِلَهَ اِلاَّ الله الحَلِیمُ الکَرِیمُ لاَ اِلهَ اِلاَّ الله العَلِیُّ العَظِیمُ سُبحانَ الله رَبِّ السَّمواتِ السَّبعِ وَ رَبِّ الارَضِینَ السَّبعِ وَ ما فِیهِنَّ وَ ما بَینَهُنَّ وَ رَبِّ العَرشِ العَظیمِ وَ الحَمدُ لله رَبِّ العالَمِینَ.[۱۲] اگر عمداً قنوت نخواند قضا ندارد و اگر فراموش کند و پیش از آن که به اندازۀ رکوع خم شود یادش بیاید، مستحب است بایستد و بخواند، و اگر در رکوع یادش بیاید، مستحب است بعد از رکوع قضا کند و اگر در سجده یادش بیاید، مستحب است بعد از سلام نماز، قضا نماید.[۱۳]
پانویس
- ↑ محاسبی، الوصایا، ج۱۳۷؛ امین، مخزن العرفان، ج۳، ص۱۱۰؛ ج۴، ص۶۳؛ میبدی، کشف الاسرار وعدة الابرار، ج۵، ص۷۹ و ۴۶۷؛ ابنعربی، الفتوحات المکیه، ج۱، ص۴۹۰.
- ↑ تستری، تفسیر تستری، ص۴۱؛ حکیم ترمزی، اثبات العلل الشرعیه، ص۱۷۲؛ خرگوشی، تهذیب الاسرار فی أصول التصوف، ص۴۴۲؛ میبدی کشف الاسرار و عدة الابرار، ج۵، ص۷۹ و ۴۶۷؛ سمندری، اسرار الصلاة، ص۱۴۴، یزدانپناه، آئین بندگی، ص۴۳۶.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۳۷۳-۳۷۶؛ شرح چهل حدیث؛ ص۵۰۴-۵۰۵؛ صحیفه امام، ج۹، ص۳۴۳؛ العروة الوثقی، ج۱، ص۵۳۷.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج۸۲، ص۲۱ص۲۱۱؛ عاملی، وسائل الشیعه، ج۶، ص۲۷۷؛ طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ص۴۰۷؛ توضیح المسائل، مراجع، ج۱، ص۶۰۳؛ یزدانپناه، آئین بندگی، ص۴۳۶-۴۴۰.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۳۷۳-۳۷۶؛ شرح چهل حدیث، ص۵۰۴-۵۰۵.
- ↑ کلینی، الکافی ج۴، ص۲۰۷.
- ↑ ملکی تبریزی، اسرار الصلاة، ص۳۶۲؛ جوادی، اسرار الصلاة، ص۱۱۱-۱۱۳؛ رازهای نماز، ص۱۳۹-۱۴۲؛ یزدانپناه، آئین بندگی، ص۴۴۲-۴۴۷.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۳۷۴-۳۷۶.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۳۵۵؛ خویی، منهاج الصالحین، ج۱، ص۱۸۳؛ امامخمینی، تحریرالوسیله، ج۱، ص۱۹۱، توضیح المسائل، ص۱۷۴.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۲۵۵؛ امامخمینی، تحریرالوسیله، ج۱، ص۱۹۱، توضیح المسائل، ص۱۷۴.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۲۵۷؛ امامخمینی، تحریرالوسیله، ج۱، ص۱۹۱، توضیح المسائل، ص۱۷۴.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۲۵۷؛ امامخمینی، تحریرالوسیله، ج۱، ص۱۹۱، توضیح المسائل، ص۱۷۴.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۲۶۷؛ امامخمینی، تحریرالوسیله، ج۱، ص ۱۹۱؛ توضیح المسائل، ص۱۷۴.
منابع
- ابنعربی، محییالدین، الفتوحات المکیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- امامخمینی، سیدروح الله، تحریرالوسیله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، تهران، چاپ سوم، ۱۳۹۲ش.
- امامخمینی، سیدروح الله، رساله توضیح المسائل، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۹۱ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، العروة الوثقی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۰ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- امین، نصرت، مخزن العرفان، تهران، نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ق.
- تستری، سهل، تفسیر تستری، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۳ق.
- جمعی از مراجع، توضیح المسائل مراجع، قم جامعه مدرسین، ۱۴۲۴ق.
- جوادی آملی، عبدالله، اسرارالصلاة، قم، نشر اسراء، ۱۳۸۷ش.
- جوادی آملی، عبدالله، رازهای نماز، قم، نشر اسراء، ۱۴۰۲ش.
- حرّ عاملی، وسائل الشیعه، بیروت، نشر مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۳۶۷ش.
- خرگوشی، ابوسعید، تهذیب الاسرار فی اصول التصوف، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۷ق.
- خویی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، مدینة العلم، قم، ۱۳۶۸ش.
- سمندری، مهدی، اسرارالصلاة، قم، بوستان کتاب، ۱۴۱۰ق.
- طبرسی، احمدبنعلی، الاحتجاج، مشهد، نشر المرتضی، ۱۴۰۳ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، مؤسسه آلالبیت(ع)، قم، ۱۴۱۴ق.
- کلینی، محمدبنیعقوب، اصول کافی، تصحیح علیاکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
- محاسبی، حارث، الوصایا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۶ق.
- ملکی تبریزی، جواد، اسرار الصلاة، تهران، پیام آزادی، ۱۳۷۲ش.
- میبدی، ابوالفضل رشیدالدّین، کشف الاسرار و عدة الابرار، تحقیق علیاصغر حکمت، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۱ش.
- یزدانپناه، یدالله، آئین بندگی و دلدادگی، قم، نشر فردا، ۱۳۹۸ش.
نویسنده: باقر صاحبی