کاربر:Salehi/صفحه تمرین۱: تفاوت میان نسخه‌ها

'''روح‌الله کمالوند'''، هم‌درس و دوست قدیمی امام‌خمینی، عالم پرآوازه لرستان و رابط روحانیان با رژیم پهلوی در نهضت اسلامی.

روح‌الله کمالوند در جمادی‌الاول ۱۳۱۹ق/ ۱۲۸۰ش در خرم‌آباد زاده شد.<ref>حیدریان، روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۱/۱۳۳ ـ ۱۳۴؛ خدابخشی، انقلاب اسلامی و لرستان، ۸۵.</ref> پدر او رضا کمالوند تاجر و بازاری بود؛ اما جد پدری او میرزاحسن و جد مادری‌اش میرزانورعلی و عمویش محمدتقی شیخ‌الاسلام، از روحانیان خرم‌آباد بودند.<ref>عیدی، آیت‌الله کمالوند به روایت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمید عیدی، ۱۷.</ref> کمالوند تحصیلات ابتدایی خود را در مکتبخانه آغاز کرد و مقدمات علوم دینی را نزد عموی خویش و دیگر روحانیان شهر خرم‌آباد، مانند، عبدالرحمان لرستانی، سیدابوتراب جزایری، سیدغلامرضا شاهرخی و سیدخلیل موسوی فراگرفت؛ سپس در سال ۱۳۳۶ق/ ۱۲۹۷ش،<ref>عیدی، آیت‌الله کمالوند به روایت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمید عیدی، ۱۸ و ۲۰، حریم امام، مجله، ۱۲.</ref> همراه عموی خود، برای تکمیل تحصیلات به بروجرد که به سبب حضور سیدحسین بروجردی رونقی تازه یافته بود، عزیمت کرد و از درس بروجردی و محمدحسین غروی بهره برد و به واسطه استعداد و جدیتی که در تحصیل داشت، مورد توجه استادان خود قرار گرفت.<ref>عیدی، آیت‌الله کمالوند به روایت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمید عیدی، ۱۸.</ref>

کمالوند پس از دو سال،<ref>صباغی، دو آقا‌روح‌الله در قم، ۳.</ref> برای ادامه تحصیل همراه عموی خود به نجف اشرف رفت؛ اما به سبب ناسازگاری هوای نجف با مزاج او، خیلی زود به ایران برگشت.<ref>صباغی، دو آقا‌روح‌الله در قم، ۱۸.</ref> بازگشت وی به ایران، هم‌زمان با رونق حوزه علمیه اراک به دست عبدالکریم حائری یزدی بود. او نیز در سال ۱۳۳۸ق/ ۱۲۹۹ش به این شهر عزیمت کرد و در حلقه شاگردان حائری یزدی قرار گرفت.<ref>صباغی، دو آقا‌روح‌الله در قم، ۱۹.</ref> او را در شمار بااستعدادترین شاگردان حائری شمرده‌اند<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۶۲.</ref> و به واسطه جدیت و ابتکاری که در مباحث علمی داشت، در شمار شاگردان برجسته و از نزدیکان وی قرار گرفت. با عزیمت حائری به قم در آخر سال ۱۳۰۰، کمالوند نیز همراه وی به شهر قم مهاجرت کرد<ref>عیدی، آیت‌الله کمالوند به روایت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمید عیدی، ۱۹.</ref> و هشت سال در قم پیوسته در درس حائری شرکت جست.<ref>عیدی، آیت‌الله کمالوند به روایت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمید عیدی، ۲۰.</ref>

کمالوند هشت ماهی که سیدابوالحسن اصفهانی و میرزاحسین نایینی به سبب تبعید در قم حضور داشتند (۱۳۰۱ ـ ۱۳۰۲ق)، در درس آنان شرکت داشت و چنان‌که خود گفته، از آنان بهره فراوان برد. وی افزون بر تبحر در فقه و اصول، در حکمت و فلسفه نیز شاگرد ممتاز علی‌اکبر حکمی یزدی بود<ref>عیدی، آیت‌الله کمالوند به روایت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمید عیدی، ۲۱.</ref> که از استادان امام‌خمینی نیز بوده است. وی در این دوره از اقامت در قم، با شاگردان برجسته حائری یزدی، به‌‌ویژه امام‌خمینی مراوده علمی و رفاقت داشت و مسائل فلسفی را با ایشان و فقه و اصول را با سیدمحمدرضا گلپایگانی مباحثه می‌کرد.<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۶۲؛ حیدریان، روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۱/۱۳۵.</ref> در علم حدیث و درایه نیز از شاگردان شیخ‌عباس قمی بود و از وی اجازه کتبی نقل روایت و حدیث داشت.<ref>عیدی، آیت‌الله کمالوند به روایت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمید عیدی، ۲۲.</ref>

کمالوند در سال ۱۳۰۸ در حالی‌که دوران تحصیل خود را تکمیل و از استادان خود اجازه اجتهاد گرفته بود، به دلیل تشدید فشار بر حوزه‌های علمیه،<ref>صباغی، دو آقا‌روح‌الله در قم، ۳؛ کمالوند، نگاهی به شخصیت و زندگی آیت‌الله روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۹.</ref> عازم زادگاه خود خرم‌آباد شد و به ترویج احکام دین و ارشاد و هدایت مردم پرداخت<ref>عیدی، آیت‌الله کمالوند به روایت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمید عیدی، ۲۶.</ref> و در مدت پانزده سال اقامت در خرم‌آباد که عمده آن مصادف اوج قدرت رضاشاه پهلوی و محدودیت شدید فعالیت‌های دینی و مذهبی بود، تشکیل مجالس عزاداری، منبر و خطابه در منزل، نماز جماعت در مسجد جامع شهر و درس تفسیر پرمخاطب و تأثیرگذار را در کارنامه خود ثبت کرده است.<ref>عیدی، آیت‌الله کمالوند به روایت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمید عیدی، ۲۶ ـ ۲۷.</ref> وی در دوره اختناق رضاشاه از افراد انگشت‌شماری بود که به سبب اجازه اجتهاد از حائری یزدی و اصفهانی مجاز به پوشیدن لباس روحانیت بود.<ref>صباغی، دو آقا‌روح‌الله در قم، ۳.</ref>

با هجرت بروجردی به قم در سال ۱۳۲۳، کمالوند نیز به قم مهاجرت کرد و در کنار تدریس سطوح عالی، مکاسب، کفایه و درس خارج،<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۵۴ و ۶۲.</ref> از همراهان و مشاوران مخصوص بروجردی شد و در شورای استفتای وی شرکت می‌کرد<ref>عیدی، آیت‌الله کمالوند به روایت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمید عیدی، ۲۹ ـ ۳۲.</ref> و مسئول پاسخگویی به استفتائات دفتر او بود؛<ref>کمالوند، نگاهی به شخصیت و زندگی آیت‌الله روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۹.</ref> چنان‌که بروجردی در حل مشکلات حوزه به‌‌ویژه حوزه شهرستان‌ها و مشکلات سیاسی و اجتماعی و ارتباط با رجال سیاسی کشور، از همکاری وی بهره می‌برد.<ref>کمالوند، نگاهی به شخصیت و زندگی آیت‌الله روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۳۱.</ref> امام‌خمینی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، خاطره‌ای از روح‌الله کمالوند را مربوط به همین سال‌ها و دیدار او با سیدابوالقاسم کاشانی در دوره کوتاه تبعید در قلعه فلک‌الافلاک‏ خرم‌آباد بازگو کرده است که طی آن کاشانی در حضور کمالوند، پاسخ فرمانده ارتش منطقه مبنی بر دخالت‌نکردن در سیاست را با شجاعت و تحقیر فرمانده داده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۴۳۰ ـ ۴۳۱.</ref> کمالوند در این دوره از اقامت در قم، سه سال همسایه دیوار به دیوار امام‌خمینی در محله یخچال‌قاضی بود.<ref>کمالوند، نگاهی به شخصیت و زندگی آیت‌الله روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۹.</ref>

در سال ۱۳۲۸ کمالوند همراه امام‌خمینی، گلپایگانی، سیدمحمد محقق داماد و مرتضی حائری یزدی، طی یک نامه سرگشاده، درباره شایعه موافقت بروجردی با تشکیل مجلس مؤسسان، از وی سؤال کردند و او در پاسخ، این شایعه را رد کرد.<ref>← امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۲۶.</ref> در پی تقاضای گروهی از تجار و مردم خرم‌آباد از بروجردی،<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۵۴؛ حیدریان، روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۱/۱۳۶.</ref> وی طی نامه‌ای به کمالوند، ضمن قدردانی از وی، اظهار داشت با اینکه به حضور او در قم نیاز دارد، اما برای مصلحت اسلام و مسلمانان وی را به خرم‌آباد می‌فرستد<ref>حریم امام، مجله، ۴.</ref> و کمالوند پس از هفت سال سکونت دوباره در قم، در سال ۱۳۲۹ به دستور بروجردی و برای احیای حوزه علمیه خرم‌آباد عازم این شهر شد و به مدیریت حوزه این شهر (حوزه کمالیه) پرداخت.<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۵۴ و ۶۳؛ عیدی، آیت‌الله کمالوند به روایت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمید عیدی، ۳۷؛ دالوند، انقلاب اسلامی در لرستان، ۱/۳۴۹ ـ ۳۵۰.</ref>

کمالوند با همه مقامات علمی و اجتماعی‌ای که داشت، در برابر مردم بسیار متواضع بود<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۶۳.</ref> و به هر کس که بر او وارد می‌شد، احترام می‌کرد؛ چنان‌که مقید بود تا جایی که بتواند با بازدید هر کس که به دیدن او می‌آمد، از او قدرشناسی کند؛<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۶۴؛ عیدی، آیت‌الله کمالوند به روایت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمید عیدی، ۷۷؛ حیدریان، روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۱/۱۳۸.</ref> از این‌رو در میان مردم محبوبیت ویژه‌ای داشت و از نفوذ سیاسی ـ اجتماعی در ‌اندازه یک مرجع تقلید برخوردار بود.<ref>حیدریان، روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۱/۱۳۸.</ref> مهذب‌بودن، اهل کرامت و آقایی، صداقت، رفاقت و صفا از ویژگی‌های اخلاقی کمالوند شمرده شده است؛ ویژگی‌هایی که به وی نفوذی بیش از شهر خود بخشیده بود.<ref>علوی بروجردی، نگاهی به شخصیت و زندگی آیت‌الله روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۶.</ref> وی به سبب ارتباطات گسترده مردمی و جایگاه و پایگاه مستحکم اجتماعی، در میان نمایندگان مجلس، وزرا و صاحب‌منصبان حکومتی نیز دوستان بسیاری داشت و در مواقع لزوم از این نفوذ برای رفع مشکلات مردم و اجتماع استفاده می‌کرد.<ref>عیدی، آیت‌الله کمالوند به روایت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمید عیدی، ۶۹.</ref> وی در رفع نیازهای مردم می‌کوشید و چنان‌که گفته‌ شده، کمتر کسی از در خانه او دست خالی بر می‌گشت.<ref>عیدی، آیت‌الله کمالوند به روایت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمید عیدی، ۷۲.</ref> به دلیل همین روحیه، گاهی بروجردی نیز از ایشان می‌خواست به حل مشکلات حوزه و روحانیت بپردازد؛<ref>عیدی، آیت‌الله کمالوند به روایت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمید عیدی، ۸۳ ـ ۸۴.</ref> چنان‌که یک بار از طرف وی، به نجف اشرف مسافرت کرد و با سیدمحسن حکیم و سیدمحمود شاهرودی از مراجع وقت نجف، به گفتگو پرداخت.<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۶۸.</ref> وی در بسیج مردم علیه گروه‌های منحرف در خرم‌آباد، مانند حزب توده نیز نقش بسزایی داشت و با سخنرانی‌های خود از گسترش افکار انحرافی آنان جلوگیری می‌کرد.<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۷۴؛ حیدریان، روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۱/۱۳۹؛ دالوند، انقلاب اسلامی در لرستان، ۱/۳۵۹.</ref>

کمالوند اعتقاد داشت روحانی نباید از حوادث جامعه خود غافل باشد؛ از این‌رو در مسائل سیاسی هم دخالت می‌کرد؛<ref>حیدریان، روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۱/۱۳۹.</ref> ازجمله با اجازه بروجردی در انتخابات دوره هفدهم مجلس شورای ملی (۱۳۳۰) برای شهر خرم‌آباد نامزد معرفی کرد و موفق شد نامزد مورد نظر خود را راهی مجلس کند و به دنبال آن نفوذ وی به دوایر دولتی و ارتش نیز گسترش یافت؛<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۶۴.</ref> چنان‌که در سال ۱۳۳۰ میزبان هفت تن از تبعیدی‌های فداییان اسلام به سرپرستی علی‌اصغر مروارید در خرم‌آباد بود.<ref>حریم امام، مجله، ۴.</ref> در گزارش‌های ساواک به فعالیت‌های وی به نفع نهضت ملی نفت اشاره شده است.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی، آیت‌الله روح‌الله کمالوند به روایت اسناد ساواک، ۳۳ و ۴۴.</ref> وی در مناسبت‌های مختلف، با مسافرت به تهران، قم و مشهد در جریان مسائل به‌‌ویژه قضایای مربوط به بروجردی قرار می‌گرفت؛ چنان‌که در سال ۱۳۳۳، در جریان مبارزه بروجردی با بهائیان، برای حمایت از وی به قم مسافرت کرد و با وی و امام‌خمینی، گلپایگانی، سیدکاظم شریعتمداری، سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی، سیدمحمد محقق داماد، مرتضی حائری یزدی و نماینده فداییان اسلام به رایزنی پرداخت؛ سپس با مسافرت به تهران و مذاکره با علمای آنجا و دولت، موضوع را به نمایندگی از بروجردی پیگیری کرد.<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۶۷.</ref>

کمالوند در این سال‌ها به نوعی واسطه بروجردی با محمدرضا پهلوی، دربار و دولت بود و هر وقت مسئله‌ای میان حوزه و حاکمیت پیش می‌آمد و یا از سوی بروجردی به او محول می‌شد، اقدام می‌کرد.<ref>کمالوند، نگاهی به شخصیت و زندگی آیت‌الله روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۹.</ref> وی در این دوره یک بار پیش از دیدار با محمدرضا پهلوی از امام‌خمینی نیز درخواست دیدار کرد که ایشان آن را به مصلحت ندانسته، به پس از دیدار وی با محمدرضا پهلوی موکول کرد.<ref>کمالوند، نگاهی به شخصیت و زندگی آیت‌الله روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۱۰.</ref> کمالوند در عین حال، پیشنهاد مکرر کمک مالی از سوی نمایندگان پهلوی به حوزه علمیه خرم‌آباد را رد کرد.<ref>کمالوند، نگاهی به شخصیت و زندگی آیت‌الله روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۱۰؛ آذری، نگاهی به شخصیت و زندگی آیت‌الله روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۱۲.</ref> وی پس از رحلت بروجردی به پیروان خود می‌گفت «من مقلد حاج‌آقا روح‌الله خمینی هستم و شما هم می‌توانید مقلد ایشان باشید».<ref>آذری، نگاهی به شخصیت و زندگی آیت‌الله روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۱۲.</ref>

کمالوند در نهضت اسلامی ایران به رهبری امام‌خمینی نیز با ایشان همراه بود و به سبب نفوذی که در دستگاه رژیم پهلوی داشت، رابط رژیم و امام‌خمینی بود.<ref>حیدریان، روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۱/۱۳۹.</ref> این مسئولیت به‌ویژگی شخصیتی کمالوند بر می‌گشت که علاوه بر سیاست‌مداری چیره‌دست، با فنون دیپلماسی آشنایی کامل داشت.<ref>علوی بروجردی، نگاهی به شخصیت و زندگی آیت‌الله روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۶.</ref> وی در جریان لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، بارها به امام‌خمینی نامه نوشت و برای هر نوع کاری اعلام آمادگی کرد<ref>← دالوند، انقلاب اسلامی در لرستان، ۲/۲۹ ـ ۳۰.</ref> و اعلام داشت هر وقت ایشان صلاح بداند به تهران رفته، با سران حکومت مذاکره می‌کند و یا اگر دستور دهد بازار استان را تعطیل می‌کند.<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۱۴۷.</ref> وی همچنین طی اعلامیه‌ای اعتراض‌آمیز خطاب به نخست‌وزیر، لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی را مغایر موازین شرعی و قانون اساسی و موجب نگرانی مراجع تقلید دانست و از دولت خواست برای جلوگیری از هر گونه آشوب که در نتیجه بی‌اعتنایی به افکار مسلمانان بروز خواهد کرد، و رفع نگرانی از مراجع تقلید و مسلمانان به الغای تصویب‌نامه اقدام کند.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴ ـ ۳/۱۲۳ ـ ۱۲۴؛ حیدریان، روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۱/۱۴۰.</ref>

در نخستین شب پس از لغو لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، امام‌خمینی در بیت خود در جمع طلاب، از پشتیبانی علمای شهرستان‌ها یاد کرد؛ به‌ویژه از کمالوند تشکر کرد و او را از ارکان کشور و صاحب‌نفوذ نه تنها در خرم‌آباد، بلکه در غرب کشور دانست.<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۱۴۷.</ref> ایشان همچنین طی نامه‌ای از همراهى کمالوند در قیام علیه لایحه انجمن‌هاى ایالتى و ولایتى تشکر کرد و ضمن بیان تلخی و شیرینی‌های این مبارزه، تصریح کرد در این مدت به مطالعه شخصیت مبارزان پرداخته، اذعان داشت کمالوند در صف نخست بوده است. ایشان همچنین با آرزوی اجر و پاداش الهی برای کمالوند اخلاص وی را تبریک گفت و به بیدارشدن دشمن پس از پیروزی روحانیت، هشدار داد و خود را نیازمند همفکرى با امثال کمالوند دانست تا راه صحیح مقابله با ترفندهای رژیم پیدا گردد‏.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۳۹.</ref>

کمالوند در ماجرای مخالفت با همه‌پرسی انقلاب سفید در بهمن ۱۳۴۱ نیز نقش منحصر به فردی ایفا کرد. پس از اعلام برگزاری همه‌پرسی انقلاب سفید از سوی محمدرضا پهلوی، امام‌خمینی در مرحله نخست، مراجع تقلید و برخی علما ازجمله کمالوند را به جلسه‌ای فراخواند و در آن مقرر شد یکی از شخصیت‌های حکومتی به قم دعوت شود و مراجع توسط وی از منظور پهلوی از این کار خلاف قانون مطلع گردند و نظر مرجعیت را نیز به او ابلاغ کنند.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴ ـ ۳/۱۸۲ ـ ۱۸۳؛ طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۱۵۲.</ref> وقتی مذاکرات چندباره مراجع تقلید ازجمله امام‌خمینی، با سلیمان بهبودی نمایده دولت نتیجه نداد، آنان تصمیم گرفتند کمالوند را به دیدار پهلوی بفرستند تا از انگیزه وی درباره همه‌پرسی آگاه شوند.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴ ـ ۳/۱۸۳.</ref>

کمالوند در دیدار با محمدرضا پهلوی بی‌پروا، خواست‌ها و آرمان‌های علما و روحانیان را به اطلاع او رساند؛<ref>مؤسسه تنظیم، پاورقی صحیفه، ۱/۱۹۲.</ref> اما او ضمن ردّ قاطع عقب‌نشینی از همه‌پرسی و مساوی‌دانستن آن با فروپاشی رژیم خود، به انتقاد از روش مراجع قم پرداخت و اظهار داشت روحانیان ایران باید شاه‌دوستی را از علمای اهل تسنن بیاموزند که پس از هر فریضه برای شاه کشورشان دعا می‌کنند. کمالوند در پاسخ، این عمل علمای اهل سنت را ناشی از آن دانست که آنان خود را مأمور رسمی دولت می‌دانند؛ اما علمای شیعه در تاریخ هزار ساله خود، هیچ‌گاه مأمور حکومت‌ها نبوده و نخواهند بود. وی در این دیدار به پهلوی یادآور شد در حالی‌که همه‌پرسی در قانون اساسی پیش‌بینی نشده و خود وی دولت محمد مصدق را به جرم همه‌پرسی تحت تعقیب قرار داده، اکنون چگونه به آن دست می‌زند؟ پهلوی برای فرار از این استدلال، اقدام خود را «تصویب ملی» خواند، نه رفراندوم.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۲۵۵؛ مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۲/۱۲.</ref> پس از این دیدار، مطبوعات وابسته به حکومت نیز عنوان تصویب ملی را به‌جای رفراندوم به کار می‌بردند.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴ ـ ۳/۱۸۳ ـ ۱۸۴.</ref>

کمالوند پس از دیدار با پهلوی نتیجه آن را در جمع مراجع قم ازجمله امام‌خمینی، به اطلاع آنان رساند. امام‌خمینی در این جلسه، آینده را تاریک و مسئولیت علما را سنگین شمرد و هشدار داد مبارزه با همه‌پرسی انقلاب سفید متفاوت با مبارزه با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی خواهد بود؛ زیرا طرف مبارزه در آن مرحله دولت بود، اما طرف این دوره شخص محمدرضا پهلوی و حیثیت رژیم پهلوی است؛ از این‌رو نباید عقب‏نشینى رژیم را انتظار داشت و در عین حال، مخالفت و مبارزه با آن از وظایف حتمی روحانیت به شمار می‌رود؛ زیرا خطرى که اکنون عموم مردم را تهدید مى‏کند بزرگتر از آن است که بتوان از آن چشم پوشید.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۳۳ ـ ۱۳۴.</ref> در این جلسه مقرر شد هر یک از مراجع طی اعلامیه‌ای رفراندوم را تحریم کنند.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴ ـ ۳/۱۸۴ ـ ۱۸۵.</ref> مدرسان برجسته حوزه علمیه قم نیز طی جلسه‌ای با کمالوند، از نتیجه دیدار وی با پهلوی آگاه شدند.<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۱۶۵.</ref> امام‌خمینی پس از صدور اعلامیه تحریم رفراندوم، آن را به دست نماینده خود سیدحسن طاهری خرم‌آبادی برای کمالوند و دیگر علمای خرم‌آباد فرستاد. آنان نیز طی جلسه‌ای برای تعطیلی بازار و راهپیمایی برنامه‌ریزی کرده بودند که با ممانعت شدید مأموران حکومتی روبه‌رو شد.<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۱۵۲ ـ ۱۵۳.</ref> طاهری خرم‌آبادی از دیدار غیرعلنی دیگری میان کمالوند و محمدرضا پهلوی در اسفند ۱۳۴۱، خبر می‌دهد که به پیشنهاد علمای تهران، همچون میرزااحمد آشتیانی و سیدمحمد بهبهانی، صورت گرفته، اما نتیجه‌ای دربر نداشته است.<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۱۶۰ ـ ۱۶۱.</ref>

کمالوند در جریان حمله مأموران رژیم پهلوی به مدرسه فیضیه در فروردین ۱۳۴۲ در قم حضور داشت و به رایزنی با امام‌خمینی و دیگر علمای حوزه دراین‌باره پرداخت.<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۱۶۹.</ref> وی پس از این حادثه، طی اعلامیه‌ای به همراه علمای خرم‌آباد حمایت خود را از مراجع تقلید اعلام داشت.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴ ـ ۳/۲۵۷.</ref> پس از این حادثه، سیدکاظم شریعتمداری به کمالوند پیشنهاد داد با دیدار دوباره با پهلوی به این اختلافات پایان دهد؛ اما وی پس از مشورت با امام‌خمینی و مخالفت ایشان، آن را رد کرد.<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۱۷۶ ـ ۱۷۸.</ref> امام‌خمینی در دیدار خداحافظی کمالوند با ایشان، خطاب به وی اظهار داشت باید شیخ‌فضل‌الله‌هایی وجود داشته باشند و کمالوند باید یکی از آنان باشد.<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۱۸۶.</ref>

پس از فروکش‌کردن نسبی قضایای مربوط به حمله به مدرسه فیضیه، دولت از طریق یکی از اقوام کمالوند از وی خواست میان دولت و روحانیت پادرمیانی کند.<ref>دالوند، انقلاب اسلامی در لرستان، ۲/۵۱.</ref> کمالوند پیش از هر چیز با اعزام نماینده، نظر امام‌خمینی را جویا شد و ایشان با این شرط که کمالوند به نمایندگی از دولت واسطه‌گری کند، با آن موافقت کرد. در پی آن کمالوند به صورت پنهانی وارد قم شد و پس از مذاکره خصوصی با امام‌خمینی به تهران رفت و پس از دریافت نظر دولت، به قم بازگشت.<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۱۸۸ ـ ۱۸۹.</ref> وی در این دوره با اسدالله علم نخست وزیر و محمدرضا پهلوی دیدار کرد.<ref>سهرابی مقدمی و عبدالهی چیرانی، نقدی بر مدخل خمینی روح‌الله در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۴۵.</ref> پس از این دیدار، امام‌خمینی در پاسخ علی نخعی فرستاده رژیم که از اعزام کمالوند به تهران و مصالحه با دولت ابراز خوشحالی کرده بود، تصریح کرد، کمالوند از طرف ایشان نرفته است؛ بلکه دیدار وی به درخواست دولت بوده و حتی ایشان به کمالوند گوشزد کرده است مادامى که دولت عَلَم در رأس کار باشد، با هیچ‌کسی مذاکره نخواهد کرد و ایشان با شرایط موجود مذاکره سران حوزه علمیه با دولت را خودکشی روحانیت می‌داند و تا آنجا که اختیار روحانیت با اوست، تن به چنین صلح و اصلاحى‏ نخواهد داد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۹۲.</ref> ساواک در گزارش خود از شایعات مربوط به این دیدار در خرم‌آباد، به نظر مخالف امام‌خمینی نسبت به آن اشاره کرده است.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی، آیت‌الله روح‌الله کمالوند به روایت اسناد ساواک، ۶۰.</ref>

پس از دستگیری امام‌خمینی در وقایع پانزده خرداد ۱۳۴۲، کمالوند به مهاجرت تاریخی علما به تهران پیوست و همراه آنان خواستار آزادی امام‌خمینی شد. وی در این دوره نیز به نمایندگی از علمای مهاجر با محمدرضا پهلوی دیدار کرد و از سلامتی امام‌خمینی اطمینان به دست آورد.<ref>فردوسی‌پور، خاطرات حجت‌الاسلام و المسلمین فردوسی‌پور، ۵۸ ـ ۵۹.</ref> گفته شده وی در این دوره هشت بار با محمدرضا پهلوی دیدار و او را از اعدام امام‌خمینی منصرف کرد؛ اما خود از سوی پهلوی به مشهد تبعید شد.<ref>کمالوند، نگاهی به شخصیت و زندگی آیت‌الله روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۱۰.</ref> در گزارشی دیگر، کمالوند پس از چندی، با مخالفت رژیم برای حضور علما در تهران، نخست به‌اجبار به دماوند مهاجرت کرد و سپس با فشار رژیم به خرم‌آباد بازگشت.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴ ـ ۳/۴۹۹؛ طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۲۶۰؛ حیدریان، روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۱/۱۴۰.</ref> وی در نگاه کلی، قیام ۱۵ خرداد را بسیار خوب و به‌موقع می‌دانست؛ زیرا پهلوی در دیدار با وی با بی‌اعتنایی عنوان کرده بود روحانیت پشتوانه مردمی ندارد و با چند طلبه و چند مرید کاری از دستش بر نمی‌آید؛ اما حادثه خونین ۱۵ خرداد و حرکت مردمی و کشتار آنان توسط رژیم ثابت کرد آنچه در ذهن پهلوی می‌گذرد، بی‌پایه و اساس است.<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۱۶۱ ـ ۱۶۲.</ref> افزون بر مکاتبات و مذاکرات یادشده، نامه‌های احوال‌پرسی دوستانه نیز میان کمالوند و امام‌خمینی رد و بدل شده و برخی از آنها در دسترس است<ref>← امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۴۰ و ۳۱۷.</ref>

روح‌الله کمالوند در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۳ به علت بیماری قلبی در تهران درگذشت.<ref>عیدی، آیت‌الله کمالوند به روایت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمید عیدی، ۹۲؛ دالوند، انقلاب اسلامی در لرستان، ۲/۷۵.</ref> امام‌خمینی که از درگذشت دوست قدیمی خود متأثر و غمگین شده بود، سعید اشراقی و علی‌اکبر اسلامی تربتی را برای استقبال از جنازه وی به تهران فرستاد و اشراقی در میانه راه در جمع تشییع‌کنندگان سخنرانی کرد و پیام همدردی امام‌خمینی را به جمعیت عزادار اعلام کرد؛ چنان‌که خود امام‌خمینی در تشییع جنازه قم که از مسجد امام‌حسن عسکری(ع) برگزار شد، شرکت کرد و این مراسم با شعارهایی در ستایش امام‌خمینی و حمایت از ایشان، به مراسمی سیاسی تبدیل شد.<ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۲۸۶ ـ ۲۸۸؛ حیدریان، روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۱/۱۴۱ ـ ۱۴۲.</ref> پس از تشیع جنازه کمالوند و دفن وی در حرم فاطمه معصومه(س)، امام‌خمینی برای کمالوند مجلس ختم برگزار کرد و در مجالس ختمی که از سوی مراجع تقلید(سیدمحمدرضا گلپایگانی و سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی) برگزار شد نیز شرکت کرد و پس از برگزاری مراسم چهلم نیز عیسی جزایری از علمای خرم‌آباد به همراه شماری از مردم آن شهر به دیدار امام‌خمینی در قم رفتند و از حضور ایشان در مراحل مختلف عزاداری سپاس‌گزاری کردند.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۹/۱۵۳؛ طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ۱/۲۹۴؛ حیدریان، روح‌الله کمالوند خرم‌آبادی، ۱/۱۴۳.</ref>