ابوالحسن شیرازی
 | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| نام کامل | ابوالحسن مقدسی شیرازی |
| زادروز | ۱۲۹۳ |
| شهر تولد | روستای کوهستان لایزنگان از توابع داراب فارس |
| کشور تولد | ایران |
| تاریخ درگذشت | ۱۶ مرداد ۱۳۷۹/ ۵جمادی‌الاولی ۱۴۲۱ |
| شهر درگذشت | مشهد |
| کشور درگذشت | ایران |
| آرامگاه | حرم امام رضا(ع) |
| نام همسر | دختر علی‌محمد بروجردی |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| پیشه | فقیه مبارز |
| اطلاعات سیاسی | |
| پست‌ها | امام جمعه مشهد • عضو مجالس خبرگان قانون اساسی و رهبری |
| اطلاعات علمی و مذهبی | |
| اساتید | سیدعبدالله شیرازی • محمدکاظم شیرازی • آقاضیاءالدین عراقی • محمدحسین غروی اصفهانی • سیدابوالحسن اصفهانی • سیدعبدالهادی شیرازی |
| تالیفات | کتاب الزکاة • رساله توضیح المسائل و کتابی در معاد |
ابوالحسن شیرازی، فقیه مبارز، امام جمعه مشهد و عضو مجالس خبرگان قانون اساسی و رهبری.
ابوالحسن مقدسی شیرازی در سال ۱۳۹۳ در یکی از روستاهای توابع داراب به دنیا آمد. او در شانزده سالگی مقدمات علوم حوزوی را در داراب آغاز کرد و در ادامه مدت چهار سال در حوزه علمیه شیراز درس خواند. پس از آن به حوزه علمیه مشهد رفت و از درس معارفی میرزامهدی اصفهانی استفاده کرد و نزد آقابزرگ حکیم و فرزند او حکمت متعالیه را فرا گرفت.
شیرازی در سال ۱۳۱۴ رهسپار نجف شد و از استادان بزرگ آن دیار بهره برد و پس از بیشتر از ده سال تحصیل در حوزه علمیه نجف و نیز تدریس در آن حوزه، به حوزه علمیه قم رفت و سطوح عالی و خارج را تدریس می‌کرد.
شیرازی در سال ۱۳۴۰ روانه مشهد شد و خانه او در مشهد از مراکز مبارزان بوده است. او در همه صحنه‌های مبارزه در مشهد حضور داشت و در تحصن علما و روحانیون در دانشگاه تهران در آستانه بازگشت امام‌خمینی نیز حضور داشت.
شیرازی در سال ۱۳۵۹ از طرف امام‌خمینی به امامت جمعه مشهد منصوب شد. عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی و خبرگان رهبری از جمله سوابق سیاسی شیرازی می‌باشد.
ابوالحسن شیرازی در مرداد ۱۳۷۹ درگذشت و در حرم امام رضا(ع) به خاک سپرده شد.
تحصیلات
ابوالحسن مقدسی شیرازی، مشهور به شیرازی در ۱۲۹۳ در روستای کوهستان لایزنگان از توابع داراب در استان فارس زاده شد.[۱] پدر او مهدی‌قلی‌خان از افراد شناخته‌شده محل بود.[۲] وی در شانزده‌سالگی وارد حوزه علمیه داراب شد و بخشی از مقدمات را نزد شیخ‌علی‌اصغر و افراد دیگر آموخت و پس از چندی به حوزه اصطهبانات رفت و معالم الاصول را فرا گرفت. سپس رهسپار حوزه علمیه شیراز شد و چهار سال از درس سطح سیدعبدالله شیرازی و سیدنورالدین شیرازی استفاده کرد.[۳] همچنین شرح تجرید را از میرزامحمدعلی حکیم و شرح منظومه را از عبدالکریم حکیم آموخت[۴]؛ سپس به حوزه علمیه مشهد رفت و مدتی در بحث معارف قرآن میرزامهدی اصفهانی حضور یافت؛ همچنین مقداری از شواهد الربوبیه را نزد آقابزرگ حکیم و بخشی از اسفار را نزد فرزند وی، میرزامهدی حکیم فرا گرفت.[۵]
شیرازی در سال ۱۳۱۴ برای ادامه تحصیل به حوزه نجف رفت[۶] و در درس خارج محمدکاظم شیرازی، آقاضیاءالدین عراقی، محمدحسین غروی اصفهانی، سیدابوالحسن اصفهانی و سیدعبدالهادی شیرازی شرکت کرد[۷] و به درجه اجتهاد رسید.[۸] برخی، تبحر وی را در فقه با بسیاری از هم‌سالان خود قابل مقایسه ندانسته‌اند.[۹] وی بیش از ده سال در نجف اقامت داشت و در همان‌جا با دختر علی‌محمد بروجردی ازدواج کرد.[۱۰] وی در نجف، خارج فقه و اصول تدریس می‌کرد؛ سپس در حدود سال ۱۳۲۴ به حوزه علمیه قم رفت و فعالیت‌های علمی، ازجمله تدریس درس خارج را ادامه داد و با این حال به تدریس مکاسب و کفایه نیز پرداخت.[۱۱] در حدود سال‌های ۱۳۴۰ به حوزه علمیه مشهد برگشت و تدریس را در آنجا ادامه داد و برای ارشاد و تبلیغ نیز گاهی به زادگاه خود کوهستان داراب شیراز می‌رفت.[۱۲]
مبارزات سیاسی
شیرازی همزمان با تحصیل علوم دینی در نوجوانی در قیام مردم فارس بر ضد حکومت رضا پهلوی حضور داشت[۱۳]؛ چنان‌که پس از دو سال اقامت در مشهد و آغاز نهضت امام‌خمینی، وقتی دریافت حفظ اسلام و شرف مسلمانان ایران به چنین قیامی نیاز دارد، همه توان خود را در همراهی با آن به کار گرفت[۱۴] و به فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی بر ضد رژیم پهلوی روی آورد. او از کسانی بود که فقاهت را با تلاش سیاسی جمع‌شدنی می‌دانست و در راه تحقق انقلاب، کوشش‌های درخور انجام داد و از مؤثران در آن بود. سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) در گزارشی در سال ۱۳۵۴، پس از درگذشت سیدمحمدهادی میلانی یادآور شد تا اندازه‌ای از شور و هیجان مبارزه علیه رژیم کاسته شد، اما با اصرار علما ازجمله شیرازی بر توقف و سکونت سیدعبدالله شیرازی در مشهد، مبارزات مردم دوباره جان گرفته است.[۱۵] فعالیت پیروان امام‌خمینی همانند سیدعلی خامنه‌ای، ابوالحسن شیرازی، عباس واعظ طبسی (و محمدرضا محامی) تا پیش از آمدن سیدعبدالله شیرازی پنهانی انجام می‌شد، اما با آمدن وی، فعالیت‌های مبارزاتی خود را علنی کردند و به تمامی علما و حوزه علمیه مشهد اعلام کردند جزو پیروان امام‌خمینی هستند.[۱۶]
خانه شیرازی در مشهد از مراکز مبارزان بود و وی در پایه‌ریزی و حمایت مؤسسات آموزشی اسلامی و مدارس ویژه خواهران، که دختر وی سرپرستی یکی از این مؤسسات را بر عهده داشت، تلاش کرد و جلسات سخنرانی برای آنان تشکیل داد. این کار در آن روزگار نوعی بسیج علمی ـ سیاسی بود. این حرکت، آثار نیک بر جای نهاد؛ از آن جمله نخستین تظاهرات زنان در مشهد، در ۱۷ دی ۱۳۵۶ ـ برابر با سالروز کشف حجاب از سوی رضا پهلوی و در مخالفت با آن ـ شکل گرفت که بازتاب وسیعی داشت و حتی در روزنامه‌های منطقه، چون القبس کویت و النهار بیروت، به عنوان پدیده جدید در حرکت سیاسی مردم ایران منتشر شد.[۱۷]
همچنین وی با مبارزانی چون خامنه‌ای، واعظ طبسی و سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد همکاری نزدیکی داشت. وی در سال‌های اوج‌گیری مبارزه مردم، که جنبه عمومی و علنی به خود گرفته بود، از پیشگامان بسیج مردم بود و در مقاطع گوناگون، به یاری آن برخاست. بخشی از فعالیت‌های وی، گرفتن امضا برای اعلامیه‌های ضد رژیم و شرکت در تظاهرات و تحصن از علمای مشهد بود.[۱۸] شیرازی در همه قضایای نهضت و انقلاب در مشهد، همانند تحصن‌ها و تظاهرات‌ها شرکت فعال داشت.[۱۹] تصویر وی در صف نخست راهپیمایی‌های انقلاب در مشهد، نشانه حضور فعال وی در این راهپیمایی‌هاست.[۲۰]
گروهی از علمای مشهد، ازجمله شیرازی با اطلاعیه‌ای در ۲۵/۱۲/۱۳۵۶ عید سال ۱۳۵۷ را به دلیل وقایع قم، تبریز و دیگر مصائبی که بر مردم وارد شده بود، تحریم کردند و از مردم خواستند از گرفتن عید خودداری کنند.[۲۱] در ماه شعبان ۱۳۵۷ نیز امام‌خمینی جشن سوم و نیمه شعبان را تحریم کرد.[۲۲] علمای مشهد ازجمله شیرازی نیز در ۲۶ تیر ۱۳۵۷ برابر دهم شعبان، اعلام کردند به سبب حوادث اخیر و کشتار در شهرهای قم، تبریز، یزد، اهواز و جهرم، از برگزاری جشن نیمه شعبان خودداری خواهند کرد.[۲۳] با شدت‌گرفتن فعالیت‌های روحانیان و تظاهرات و شعارها، روحانیان انقلابی تحت پیگرد قرار گرفتند و هاشمی‌نژاد دستگیر شد. برخی از علمای دیگر، ازجمله شیرازی که در معرض دستگیری بودند، برای مدتی پنهان شدند.[۲۴]
به مناسبت چهلمین روز حوادث مشهد که در تشییع جنازه واعظ معروف، احمد کافی اتفاق افتاده بود، علمای مشهد ازجمله شیرازی در اطلاعیه‌ای نفرت از ظلم ظالمان و حمایت خود را از مظلومان اعلام کردند.[۲۵] در روز عید فطر برابر با ۱۳ شهریور ۱۳۵۷ تظاهرات گسترده‌ای در مشهد رخ داد که عالمان بزرگ مشهد، ازجمله شیرازی در آن شرکت داشتند.[۲۶] به دنبال وقوع رویداد ۱۳ آبان ۱۳۵۷ و کشته و زخمی‌شدن شماری از دانشجویان، در ۱۵ آبان پس از سخنرانی هاشمی‌نژاد، نماز جماعت به امامت شیرازی اقامه شد.[۲۷] در روز عاشورا برابر با ۲۰/۹/۱۳۵۷ تظاهرات گسترده‌ای برپا شد که یکی از گردانندگان آن شیرازی بود.[۲۸]
شیرازی در آستانه ورود امام‌خمینی به ایران، رهسپار تهران شد و در تحصن روحانیان در مسجد دانشگاه تهران در اعتراض به بسته‌شدن فرودگاه‌ها از سوی شاپور بختیار شرکت کرد. همچنین برای برگزاری تحصنی مشابه در مسجد اعظم قم همراه برخی روحانیان دیگر به قم رفت و موافقت سیدمحمدرضا گلپایگانی و سیدشهاب‌الدین مرعشی از مراجع تقلید وقت را جلب کرد؛ اما سیدکاظم شریعتمداری با تحصن موافقت نکرد که با گفتگو و اصرار گروه اعزامی، او نیز پذیرفت و در نتیجه تحصنی بزرگ در قم صورت گرفت[۲۹] (ببینید: بازگشت امام‌خمینی). با ورود امام‌خمینی به ایران و انتخاب مهدی بازرگان به نخست‌وزیری موقت و دستور ایشان به حمایت از وی (ببینید: دولت موقت)، تظاهراتی بسیار پرشور در مشهد بر پا شد که پیشاپیش آن، علمای مبارز مشهد ازجمله شیرازی حرکت می‌کردند.[۳۰]
فعالیت‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در بیشتر شهرهای کشور نماز جمعه اقامه می‌شد؛ اما در مشهد به دلیل اینکه غلامحسین تبریزی در مسجد گوهرشاد نماز جمعه‌ای هر چند محدود داشت، امام جمعه‌ای از سوی امام‌خمینی تعیین نشده بود؛ به همین دلیل برای متشکل‌کردن مردم و نیروهای انقلابی به دعوت شماری از دانشجویان و روحانیان، ازجمله سیدرضا کامیاب در حیاط بیمارستان امام‌رضا(ع) نماز جماعتی بزرگ که در میان مردم نماز وحدت نامیده می‌شد، برپا شد.[۳۱] چندی بعد با درگذشت تبریزی، از سوی امام‌خمینی، شیرازی به امامت جمعه مشهد در ۲۷ خرداد ۱۳۵۹/ ۴ شعبان ۱۴۰۰ نصب شد.[۳۲] ایشان در حکم شیرازی یادآور شد وی ضمن انجام این فریضه بزرگ الهی، مردم را به وظایف مهم اسلامی و انقلابی در شرایط کنونی آشنا سازد و در حفظ اتحاد و همبستگی آنان کوشش کند.[۳۳] عضویت در مجلس خبرگان تدوین قانون اساسی و نمایندگی مجلس خبرگان رهبری در دوره اول از سوی مردم استان خراسان، از دیگر سمت‌های او در این دوران بود.[۳۴]
شیرازی که برای خدمت به مردم و اجرای احکام اسلامی، از هیچ کوششی دریغ نمی‌کرد و از اجرای احکام اسلامی به دست امام‌خمینی بسیار خوشحال بود، در شهریور ۱۳۶۱ طی نامه‌ای، امام‌خمینی را نایب راستین امام‌مهدی(ع) و روح همیشه خروشان در کالبد اسلام خواند و نقش ایشان را در زدودن قوانین خلاف شرع و احیای احکام درخشان اسلام در سطح دادگستری‌ها و مراکز قضایی کشور ستود و پی‌گیری اسلامی‌شدن احکام و قوانین کشور را اقدام پربرکتی شمرد که هر لحظه انتظار آن می‌رفت. او تأکید کرد این حرکت الهی، امت علاقه‌مند به اجرای قوانین الهی را شادمان ساخت و از قلب او نیز غم بزرگی را برداشت.
همچنین یادآور شد به علت پیوندی که با دعاوی و تظلمات مردم خراسان داشته، سال‌ها از وجود قوانین ظالمانه و غیرالهی در دادگستری‌ها رنج می‌برده است، و اظهار امیدواری کرد در راه تحقق خواسته ایشان که عین خواسته خدا و اولیای اوست، از تمام توان خویش بهره گیرد.[۳۵] امام‌خمینی نیز در پاسخ با عنوان «حضرت آیت‌اللَّه آقای شیرازی» از تلگرام وی در پی‌گیری اسلامی‌شدن احکام و قوانین کشور تشکر کرد.[۳۶] استفاده از تعبیر «آیت‌الله» در پاسخ وی، با اینکه امام‌خمینی تنها از مراجع وقت و بعضی بزرگان و عالمان قدیم با این عنوان یاد کرده است، نشانه احترام ویژه و جایگاه علمی وی نزد ایشان است.
شیرازی برای امامت جمعه جایگاه والایی قایل بود و امام جمعه را پدر معنوی و دل‌سوز مردم می‌دانست و معتقد بود امام جمعه باید به گونه‌ای رفتار کند که عموم مردم به او اعتماد کنند. وی تأکید داشت که امام جمعه نباید عضو حزب، گروه یا دسته خاصی باشد؛ ازاین‌رو با وجود پیشنهاد و اصرار برخی دوستان خود، به عضویت هیچ حزب یا گروهی درنیامد.[۳۷] مردم‌داری و خدمت به قشر مستضعف و محروم جامعه و ساده‌زیستی، از صفات برجسته وی بود. او پناه محرومان بود و در حد توان و امکان، گره از کار مردمان می‌گشود و مردم مشهد را دوست داشت و مردم نیز او را دوست و قبول داشتند؛ چنان‌که در انتخابات خبرگان فاصله رای وی با افراد بعدی، بسیار زیاد بود. وی در خطبه‌های نماز جمعه از امام‌خمینی و انقلاب اسلامی و رسیدگی به محرومان و مناطق محروم بسیار سخن می‌گفت. همه مواضع او به ویژه در امور جنگ و صلح، همان مواضع امام‌خمینی بود.[۳۸]
از سوی دیگر، شیرازی در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، در بسیج نیروهای مردمی و فرستادن کمک‌های مردمی به مناطق جنگی نقش بسزایی داشت و خود نیز تا توان رفتن داشت، از شوق جبهه و حضور در میان رزمندگان آرام نداشت و در مناطق عملیاتی از رزمندگان بازدید می‌کرد[۳۹]؛ چنان‌که رهبری انقلاب در پیام درگذشت او حضور شجاعانه این روحانی کهنسال را در میدان‌های مبارزه با رژیم طاغوت و نیز تلاش و فعالیتی که در دوران جنگ تحمیلی در جبهه و پشت جبهه نشان داد، سندهای افتخاری دانست که از حافظه مردم عزیز آن منطقه زدوده نخواهد شد.[۴۰]
شیرازی با توجه به اعتماد و اعتباری که میان مردم داشت، اموال بسیاری در اختیارش بود؛ ولی زاهدانه زندگی می‌کرد و همواره برای رفع مشکلات و خدمت به مردم تلاش می‌کرد. وی خدمات فراوانی ازجمله ساخت چندین حمام عمومی، منبع آب آشامیدنی، حسینیه، مسجد، مدرسه و سدهای خاکی در خراسان و داراب، ساخت چندین شهرک برای افراد کم‌درآمد، داشت و آثار بسیاری را از خود بر جای گذاشت.[۴۱] نیز چند مدرسه علمیه و مؤسسه علمی، مانند مدرسه علمیه ولی عصر (عج) و مکتب اسلام‌شناسی بانوان را تأسیس و آثاری مانند کتاب الزکاة، رساله توضیح المسائل و کتابی در معاد را تألیف کرد.[۴۲]
ابوالحسن شیرازی در عصر یکشنبه ۱۶ مرداد ۱۳۷۹/ پنجم جمادی‌الاولی ۱۴۲۱، در ۸۶سالگی درگذشت و پس از تشییع جنازه و نماز محمدتقی بهجت، از مراجع تقلید وقت بر پیکر وی، در جوار امام‌رضا(ع) در دارالزهد، به خاک سپرده شد.[۴۳]
پانویس
- ↑ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۳۷؛ مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۳/۱۳۱۵.
- ↑ ← فرجی، زندگی‌نامه آیت‌الله شیخ‌ابوالحسن مقدسی شیرازی.
- ↑ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۳۸؛ شیرازی، حوزه، ۲۱؛ مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۳/۱۳۱۵.
- ↑ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۳۸؛ شیرازی، حوزه، ۲۱؛ مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۳/۱۳۱۵.
- ↑ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۳۸–۴۳۹؛ شیرازی، حوزه، ۲۱؛ مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۳/۱۳۱۵.
- ↑ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۳۹–۴۴۰؛ شیرازی، حوزه، ۲۲–۲۳.
- ↑ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۴۱.
- ↑ ← رجایی‌نژاد، یادی از عالم مبارز و یار مخلص و گمنام امام.
- ↑ جعفری، مقدمه مصاحبه با آیت‌الله شیخ‌ابوالحسن شیرازی، ۲۰.
- ↑ شیرازی، حوزه، ۲۳.
- ↑ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۴۱–۴۴۲.
- ↑ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۴۳.
- ↑ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۳۷؛ مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۳/۱۳۱۵.
- ↑ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۴۳.
- ↑ میلانی، آیت‌الله العظمی سیدمحمدهادی میلانی به روایت اسناد ساواک، ۳/۶۳۸؛ شمس‌آبادی، نقش علمای مشهد در انقلاب اسلامی، ۲۲۲–۲۲۳.
- ↑ شمس‌آبادی، نقش علمای مشهد در انقلاب اسلامی، ۲۱.
- ↑ شیرازی، حوزه، ۲۰؛ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۴۴.
- ↑ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۴۴؛ شیرازی، حوزه، ۲۰.
- ↑ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۴۴.
- ↑ ← مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، آیت‌الله شیخ‌ابوالحسن شیرازی در آینه تصاویر.
- ↑ شمس‌آبادی، نقش علمای مشهد در انقلاب اسلامی، ۲۳۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۲۶–۴۲۷.
- ↑ شمس‌آبادی، نقش علمای مشهد در انقلاب اسلامی، ۲۴۵–۲۴۶؛ مروارید، علم و عمل (درنگی در زندگی و آموزه‌های عالم ربانی آیت الله میرزاحسنعلی مروارید)، ۱۲۷.
- ↑ شمس‌آبادی، نقش علمای مشهد در انقلاب اسلامی، ۲۶۸.
- ↑ شمس‌آبادی، نقش علمای مشهد در انقلاب اسلامی، ۲۵۶–۲۵۷.
- ↑ شمس‌آبادی، نقش علمای مشهد در انقلاب اسلامی، ۲۶۳–۲۶۴.
- ↑ شمس‌آبادی، نقش علمای مشهد در انقلاب اسلامی، ۲۸۷–۲۹۰.
- ↑ شمس‌آبادی، نقش علمای مشهد در انقلاب اسلامی، ۳۱۴.
- ↑ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۴۴–۴۴۵.
- ↑ شمس‌آبادی، نقش علمای مشهد در انقلاب اسلامی، ۳۵۰.
- ↑ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۴۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۴۵؛ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۴۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۴۵.
- ↑ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۴۶؛ مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۳/۱۳۱۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۴۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۴۱.
- ↑ شیرازی، خبرگان ملت، ۱/۴۴۵–۴۴۶.
- ↑ شیرازی، پاسدار اسلام، ۲۴–۲۶.
- ↑ ← رجایی‌نژاد، یادی از عالم مبارز و یار مخلص و گمنام امام.
- ↑ خامنه‌ای، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، ۱۷/۵/۱۳۷۹ش.
- ↑ ← فرجی، زندگی‌نامه آیت‌الله شیخ‌ابوالحسن مقدسی شیرازی.
- ↑ ← فرجی، زندگی‌نامه آیت‌الله شیخ‌ابوالحسن مقدسی شیرازی.
- ↑ زریری، شیرازی (مقدسی)، ابوالحسن، ۲۱۰؛ رجایی‌نژاد، یادی از عالم مبارز و یار مخلص و گمنام امام.
منابع
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- جعفری، محمدتقی، مقدمه مصاحبه با آیت‌الله شیخ‌ابوالحسن شیرازی، مجله حوزه، شماره، ۱۷، ۱۳۶۵ش.
- خامنه‌ای، سیدعلی، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، ۱۷/۵/۱۳۷۹ش.
- رجایی‌نژاد، محمد، یادی از عالم مبارز و یار مخلص و گمنام امام.
- آیت‌الله شیخ‌ابوالحسن شیرازی، نخستین امام جمعه منصوب امام در شهر مشهد، جماران، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران، ۱۰/۱۰/۱۳۹۸ش.
- زریری، رضا، شیرازی (مقدسی)، ابوالحسن، چاپ‌شده در فرهنگنامه رجال روحانی عصر امام‌خمینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- شمس‌آبادی، حسین، نقش علمای مشهد در انقلاب اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- شیرازی، ابوالحسن، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، تهیه و تنظیم دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- شیرازی، ابوالحسن، مصاحبه، مجله پاسدار اسلام، شماره ۳۰، ۱۳۶۳ش.
- شیرازی، ابوالحسن، مصاحبه، مجله حوزه، شماره، ۱۷، ۱۳۶۵ش.
- فرجی، حسین، زندگی‌نامه آیت‌الله شیخ‌ابوالحسن مقدسی شیرازی، سایت جماران، ۱۰/۱۰/۱۳۹۸ش.
- مدرسی، سیدمحمدکاظم و میرزامحمد کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، قم، صحیفه خرد، چاپ دوم، ۱۳۹۶ش.
- مروارید، حسنعلی، علم و عمل (درنگی در زندگی و آموزه‌های عالم ربانی آیت الله میرزاحسنعلی مروارید)، به کوشش محمد الهی خراسانی، مشهد، بنیادهای پژوهشهای اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ ش.
- مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، پایگاه اطلاع‌رسانی، آیت‌الله شیخ‌ابوالحسن شیرازی در آینه تصاویر، کاری از شاهد توحیدی، ۱۰/۱۰/۱۳۹۸ش.
- میلانی، سیدمحمدهادی، آیت‌الله العظمی سیدمحمدهادی میلانی به روایت اسناد ساواک، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۸۰–۱۳۸۱ش.
پیوند به بیرون
- محمدصادق مزینانی، ابوالحسن شیرازی، دانشنامه امام‌خمینی، ج۶، ص۵۵۰–۵۵۵.